Jean-Baptiste Van Mour legde zijn palet en zijn penseel neer. Dit was de laatste keer dat hij zijn gast nodig had gehad om voor hem te poseren. De laatste details van het manshoge portret zou hij de komende weken aandachtig aanbrengen. Hij beloofde dat het doek over drie weken thuisbezorgd zou worden en hij gaf zijn leerling opdracht de heer naar de deur te begeleiden en uit te laten. Zo, dat zat er bijna op. Hij vond dat hij wel wat ontspanning verdiend had. Hij gaf zijn leerling nog wat instructies en kort daarop vertrok hij voor een heerlijk bad naar de hamam om de hoek van de straat.
Van Mour was een Vlaams schilder die leefde van 1671 tot 1737. Hij kwam in 1699 in het gevolg van de Franse ambassadeur naar Constantinopel waar hij de rest van zijn leven werkte. Aanvankelijk dus voor die Franse ambassadeur en later voor de ambassadeur van de Zeven Verenigde Nederlanden. Hij schilderde straatlevens, groepen mensen zowel binnenshuis als op het platteland als in de stad, vergaderingen en bijeenkomsten in het Topkapı paleis van sultan Ahmet II. Ook maakte hij honderden schilderijen met klederdrachten, cultuurhistorisch gezien van belang.
Ik heb zijn doeken ooit in het Rijksmuseum in Amsterdam gezien waar een grote collectie van zijn werk aanwezig is. Eigenlijk was ik de beste man totaal vergeten tot ik onlangs in een Turks tijdschrift een paar afbeeldingen van enkele van zijn schilderijen zag.
Een van die afbeeldingen was van het doek hierboven genoemd. Een heer met baard in een lange rode cape met een goudkleurige opzichtige voorsluiting en op zijn hoofd een hoge taps toelopende bontmuts. "Dragoman" stond er bij de afbeelding. Een intrigerend woord en een intrigerend beroep. Dragoman was de naam voor tolk, vertaler, gids, onderhandelaar in het Osmaanse Rijk. Het ambt had iets heel bijzonders, iets gezaghebbends, iets prestigieus. Een dragoman was destijds een essentieel persoon in de diplomatieke betrekkingen, waar sommige dragomans ook een rol in vervulden, tussen het Osmaanse Rijk en de rest van de wereld.
Het ambt was aanvankelijk verbonden aan de Hoge Porte, de regering maar ook het gebouw waar de regering zetelde. De betekenis en de inhoud van het beroep veranderde en tegenwoordig spreken we van tolk/vertaler.
Het beroep van tolk/vertaler was lang niet altijd van gevaar ontbloot. Uit de geschiedenis kennen we wel de verhalen bv. uit de Romeinse oudheid of de Middeleeuwen waarin men de boodschapper van een onaangenaam bericht, en dat was in een aantal gevallen de tolk, door een potentaat ter dood gebracht liet worden. Als er in netelige diplomatieke kwesties niet het gewenste resultaat behaald werd en een wispelturig heer zijn eigen falen wilde verdoezelen werd een "schuldige" gezocht. En dat bleek ook wel eens de dragoman te zijn die de zaken verkeerd vertaald zou hebben.
Maar niet alleen toen. Tot voor enkele jaren moest je hier in Turkije heel voorzichtig zijn als vertaler om je medewerking te verlenen aan de vertaling van een boek waarin kritische kanttekeningen gemaakt werden m.b.t. de Turkse staat. De vertaling was dan waarschijnlijk wel correct maar de inhoud van het werk was de regering dan onwelgevallig.
Dat er zelfs in de studie over een vertaling wel gevaar zou kunnen schuilen wordt duidelijk in het geval van de Duitse filoloog die de vertaling van de vroegste Koranverzen bestudeerde.
Bij zijn publicaties voelde hij zich genoodzaakt zich van een schuilnaam te bedienen. Volgens zijn hypothese waren er fouten geslopen in de vertaling vanuit het Syro-Aramees waarin de eerste verzen geschreven zouden zijn.
En de meest spectaculaire vertaalfout heeft hem enorm veel publiciteit opgeleverd. Daarin beweert hij dat het woord "huri" met "witte druif" vertaald had moeten worden en niet met "maagd". Dan zouden er bij het martelaarschap van de zelfmoordterrorist geen 72 maagden maar slechts een tros druiven op hem wachten. En als dat destijds dan inderdaad zo vertaald zou zijn, zou de wereld er nu misschien wel heel anders uitzien.
Bij het vertalen worden fouten gemaakt en gelukkig hebben die fouten meestal geen serieuze gevolgen. Als de vertaler van een Amerikaanse speelfilm het woord "station" vertaalt met "treinstation" in plaats van met "politiebureau" zal niemand daardoor gevaar lopen, toch?
Geen opmerkingen:
Een reactie posten